Zwrot odsetek, prowizji i innych opłat przez bank jako koszt uzyskania przychodu

Konieczność zwrotu klientom banku odsetek, prowizji, czy innych opłat na skutek uznania umów kredytowych za nieważne należy uznać za koszt uzyskania przychodu. Nie należy utożsamiać skutków cywilnoprawnych stwierdzenia nieważności umów kredytowych z ich skutkami prawnopodatkowymi. Zwrot odpowiednich kwot klientom powinien być traktowany jako przesunięcie majątkowe, które ma miejsce obecnie i jest konsekwencją nie zawarcia  umowy, lecz właśnie powstania pewnego stanu faktycznego w wyniku stwierdzenia nieważności.

Z tego powodu powinno się uznać je za koszty uzyskania przychodu, a nie dokonywać korekty rozliczeń pomniejszając przychody podatkowe o wartości wykazane w poprzednich latach podatkowych.

Stan faktyczny

Niniejsza sprawa została zainicjowana przez Bank, który wystąpił o wydanie podatkowej interpretacji indywidualnej. W ramach swojej działalności zawierał z osobami fizycznymi umowy o kredyt mieszkaniowy, umowy o kredyt hipoteczny oraz umowy o kredyt budowlano-hipoteczny w walucie obcej, z czego niektóre z nich zawierane były nawet 15 lat temu. W związku z tymi umowami Bank rozpoznawał jako przychód podatkowy otrzymywane odsetki, prowizje, inne opłaty oraz różnice kursowe. Istotnym dla niniejszej sprawy jest fakt, że w związku z prowadzeniem wyżej opisanej działalności, Bank został stroną spraw sądowych, w ramach których stwierdzono abuzywność klauzul walutowych i nieważność jednostkowych umów o kredyt hipoteczny. Konsekwencją tego może być konieczność zwrotu klientom wcześniej otrzymanych od nich kwot, które Bank rozpoznawał jako przychód podatkowy.

W związku z tym Bank zadał pytanie:  Czy koszty będące przedmiotem niniejszego wniosku będą mogły  stanowić koszty uzyskania przychodów zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT?

W uzasadnieniu swojego stanowiska, Bank stwierdził, że na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć twierdząco, gdyż, orzeczenie przez sąd nieważności umowy o kredyt  hipoteczny będzie tworzyć na gruncie prawa podatkowego całkowicie nowy stan prawny. Zdaniem Banku, należy zgodzić się z faktem, iż jeżeli otrzymane od klientów płatności (opisane wyżej odsetki, prowizje, inne opłaty), jak również różnice  kursowe stanowiły przychody Banku podlegające opodatkowaniu CIT, to tym samym poniesione koszty, jako ekonomicznie i faktycznie związane z przychodem,  powinny stanowić koszt uzyskania przychodu. 

Stanowisko organu

Organ nie zgodził się ze stanowiskiem Banku. Wskazał, że orzeczenia wydawane w sprawach, których dotyczy wniosek o wydanie interpretacji odnosiły skutek ex tunc (wstecz), co oznacza, że umowy kredytu były nieważne już od chwili ich zawarcia. Organ argumentował, że skoro umowy należy traktować tak, jakby nigdy nie zostały zawarte, to również należy uznać, że po stronie Banku nie może wystąpić żaden przychód. Dokonywanych zwrotów nie można rozpatrywać w kategorii kosztów poniesionych przez bank, skoro są to kwoty pobrane uprzednio od klientów, które w ogóle nie mogły stanowić przychodów banku, gdyż były pobrane nienależnie. W związku z tym bank powinien dokonać stosownej korekty swoich  rozliczeń pomniejszając przychody podatkowe o wartości wykazane w poprzednich latach podatkowych. Zdaniem organu w  analizowanej sprawie zastosowanie znajdzie art. 12 ust. 3j ustawy o CIT.  

Dla Banku jest to niekorzystna interpretacja przepisów, gdyż korekty takiej nie można zastosować w stosunku do zobowiązań podatkowych, które uległy przedawnieniu, a w analizowanej sprawie większość należności została uiszczona więcej niż 5 lat temu, także z zasady są to już należności przedawnione.

Stanowisko WSA w Warszawie

WSA w Warszawie nie zgodził się ze stanowiskiem organu i uchylił zaskarżoną interpretację.

WSA wskazał, że nie należy utożsamiać skutków cywilnoprawnych stwierdzenia nieważności umów kredytowych (które co do zasady odnoszą skutki ex tunc) z ich skutkami prawnopodatkowymi. W niniejszej sprawie WSA zauważył, że to właśnie stwierdzenie nieważności umowy kredytu kreuje nowy stan faktyczny, z którym związane są przesunięcia majątkowe między bankiem a klientem. Obowiązek dokonania takiego przesunięcia powinien być traktowany jako przesunięcie majątkowe, które ma miejsce obecnie i jest konsekwencją nie zawarcia  umowy, lecz właśnie powstania pewnego stanu faktycznego w wyniku stwierdzenia nieważności. 

Zdaniem WSA należy zatem uznać za prawidłowe stanowisko Banku, że mamy do czynienia z pewnymi konsekwencjami wyroku sądu cywilnego stwierdzającego nieważność. Dlatego  zasadne jest przyjęcie, że należności opisane we wniosku będą mogły stanowić koszty uzyskania przychodu, a nie będą to kwoty, o które miałby być pomniejszony przychód należny.