Skutki podatkowe na gruncie VAT zwrotu za odszkodowaniem wywłaszczonej nieruchomości przez gminę na rzecz poprzedniego właściciela

Zwracane na rzecz Gminy odszkodowanie stanowi wynagrodzenie w zamian za odpłatną dostawę towarów, która to czynność podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w rozumieniu ustawy VAT. 

Stan faktyczny

W analizowanej sprawie Gmina zwróciła poprzedniej (uprzednio wywłaszczonej) właścicielce prawo własności nieruchomości. Jednocześnie właścicielka ta została zobowiązana do zwrotu na rzecz Gminy określonej kwoty stanowiącej zwaloryzowaną wysokość odszkodowania ustalonego przy wywłaszczeniu. Termin płatności należności na rzecz Gminy ustalono jako 14 dni, licząc od dnia, w którym decyzja o zwrocie nieruchomości stała się ostateczna. Podstawą wydania decyzji były przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami, zgodnie z którymi zwrotu wywłaszczonej nieruchomości dokonuje się na rzecz poprzedniego właściciela wywłaszczonej nieruchomości lub jego spadkobiercy, gdy stała się ona zbędna na cele wywłaszczenia. Natomiast osoby, na rzecz których dokonany jest zwrot nieruchomości, zobowiązane są do zwrotu równowartości zwaloryzowanej wysokości ustalonego przy wywłaszczeniu odszkodowania (waloryzacji odszkodowania dokonuje się w oparciu o wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych ogłaszanych przez Prezesa GUS). Wysokość odszkodowania do zwrotu nie może przekraczać 50% aktualnej wartości rynkowej zwracanej nieruchomości.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie:

Czy zwracane na rzecz Gminy odszkodowanie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w rozumieniu ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług?

Zdaniem Wnioskodawcy, zwracane przez poprzednią właścicielkę nieruchomości odszkodowanie nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Wskazano, że opisana instytucja zwrotu nieruchomości stanowi restytucję prawa własności i zapobiega nadmiernym i nieuzasadnionym działaniom organów administracji publicznej pozbawiającym osoby trzecie prawa własności nieruchomości. Zwracane przez poprzednią właścicielkę nieruchomości odszkodowanie nie pełni funkcji kompensacyjnej ani zarobkowej. Ponadto wysokość odszkodowania nie jest wynikiem poniesionej przez Gminę szkody z tytułu utraty prawa własności (kwota odszkodowania jest jedynie zwaloryzowaną kwotą odszkodowania ustalonego przy wywłaszczeniu).

Zdaniem Gminy, w zaistniałym stanie faktycznym, nie może zostać uznana za podatnika podatku od towarów i usług. Otrzymane w związku ze zwrotem nieruchomości odszkodowanie nie jest bowiem wynikiem jej działalności gospodarczej i nie jest nastawione na osiągnięcie zysku.

Stanowisko organu podatkowego

Dyrektor KIS, w wydanej indywidualnej interpretacji, uznał za nieprawidłowe stanowisko Gminy. Dyrektor KIS wskazał, że zwracane na rzecz Gminy odszkodowanie stanowi wynagrodzenie w zamian za odpłatną dostawę towarów, która to czynność podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w rozumieniu ustawy o VAT.

W przedmiotowej sprawie, w ocenie organu, ma miejsce dostawa towaru (gruntu) w zamian za "zwrot" odszkodowania. W tym przypadku zwaloryzowane odszkodowanie pełni funkcję wynagrodzenia za przeniesienie własności towaru, czyniąc tego rodzaju dostawę faktycznie odpłatną. Wynagrodzenie to ma bowiem charakter wzajemny i ekwiwalentny, co oznacza, że z tytułu zwrotu nieruchomości oddający otrzymuje bezpośrednią i jasno zindywidualizowaną korzyść. Zatem istnieje bezpośredni związek pomiędzy dostawą towaru (oddaniem nieruchomości) a otrzymanym z tego tytułu wynagrodzeniem, które przybiera postać zwróconego odszkodowania. Gmina, wydając grunt za odpłatnością, nie może skorzystać z wyłączenia z opodatkowania na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT. W przypadku dostawy nieruchomości za odpłatnością nie są bowiem realizowane zadania, dla realizacji których Gmina została powołana. Działania Gminy są w tym przypadku tożsame z działaniami każdego innego podmiotu dokonującego dostawy gruntów. 

Gmina wniosła skargę na wydaną interpretację.

Wyrok WSA w Gliwicach - 20 listopada 2017 r. (sygn. III SA/Gl 723/17)

Rozpoznając sprawę, WSA w Gliwicach zgodził się ze stanowiskiem Gminy i uchylił zaskarżoną interpretację.

Sąd nie podzielił stanowiska organu interpretacyjnego co do ustalenia, że Gmina jest w przypadku spornej transakcji podatnikiem VAT, a jej działania są tożsame z działaniami każdego innego podmiotu dokonującego dostawy gruntów. W przekonaniu Sądu nie można było przypisać Gminie, że działała jak handlowiec zajmujący się profesjonalnie obrotem nieruchomościami, gdyż nie miała ona wpływu na wysokość odszkodowania, które określają przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Na powyższy wyrok skargę kasacyjną złożył Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej.

Wyrok NSA - 7 października 2021 r. (sygn. I FSK 356/18)

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok WSA w Gliwicach w całości i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania. Rozstrzygnięcie miało w przeważającej mierze charakter proceduralny - NSA stanął na stanowisku, iż Sąd pierwszej instancji w sposób nieuprawniony rozszerzył granice rozpoznania skargi na interpretację indywidualną wniesionej przez Gminę. Dodatkowo zostało wskazane, że w stanie faktycznym sprawy organ prawidłowo przyjął, że decyzja o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości za odszkodowaniem stanowi dostawę towaru, o jakiej mowa w art. 7 ustawy o VAT. 

Wyrok WSA w Gliwicach - 04 kwietnia 2022 r. (sygn. I SA/Gl 136/22)

WSA w Gliwicach w ponownym wyroku oddalił skargę Gminy i zwrócił uwagę, że związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez NSA.

Sąd uznał, że Dyrektor KIS prawidłowo przyjął, że decyzja o zwrocie wywłaszczonej nieruchomości za odszkodowaniem stanowi dostawę towaru w rozumieniu zapisów ustawy o VAT. W szczególności w jej wyniku nastąpi przeniesienie przez Gminę prawa do rozporządzania rzeczą jak właściciel w zamian za odszkodowanie, do zapłaty którego zobowiązano wywłaszczoną osobę fizyczną. Należy przy tym wskazać, że zgodnie z art. 2 ust.1 a) Dyrektywy Rady 112 opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów na terytorium państwa członkowskiego przez podatnika działającego w takim charakterze.

Wyrok jest prawomocny.

Komentarz

Jak wynika z opisanego postępowania, pomimo obszernego orzecznictwa dotyczącego kwalifikowania samorządów jako podatników VAT, w dalszym ciągu pozostaje wiele czynności, które budzą wątpliwości nie tylko wśród podatników, ale również wśród sądów i organów.

W całości powyższa sprawa dobrze obrazuje, jak ważne jest odpowiednie przygotowanie wniosku o interpretację oraz ewentualnej skargi do WSA i trafne opracowanie argumentacji. Na podstawie prawomocnego wyroku gmina będzie zobowiązana do korekty dokonanych rozliczeń podatku VAT. Jednak pierwszy wyrok WSA wskazuje, że przy wykorzystaniu argumentacji, na którą zwrócił uwagę sąd (a która nie została powołana przez Gminę, stąd nie mogła być skutecznie użyta w procesie), sprawa mogła mieć zupełnie inne zakończenie. Z tego postępowania można wysnuć wniosek, że podatnicy (w tym JST) powinni rozważać swoją sytuację kompleksowo i wielowymiarowo.