Przejście na zrównoważony system gospodarczy jest nieodzowną częścią strategii przemysłowej Unii Europejski na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy. Państwa członkowskie, chcąc osiągnąć w perspektywie do 2050 r. neutralność klimatyczną, muszą przyspieszyć proces przechodzenia na model regeneracyjnego wzrostu w kierunku utrzymania konsumpcji zasobów naturalnych i podwojenia wskaźnika wykorzystania materiałów w obiegu zamkniętym. W związku z tym zarówno na poziomie UE, jak i na poziomie poszczególnych państw członkowskich wprowadzanych jest coraz więcej nowych regulacji prawnych i wytycznych w zakresie GOZ.
Circular Economy Action Plan
Kluczowa regulacja Unii Europejskiej to Circular Economy Action Plan („CEAP”). Dokument opublikowany w marcu 2020 r. to już drugi plan, który po raz pierwszy zainicjowany został w 2015 r. CEAP ma na celu przyspieszenie przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym na poziomie globalnym, dążąc, poprzez szereg regulacji przekrojowych i branżowych, do realizacji celów zrównoważonego rozwoju do 2030 r.
W CEAP określono, iż Unia Europejska zmierza do:
- zrównoważonego projektowania produktów (poprawę ich trwałości i możliwość ponownego użycia, naprawy oraz zwiększenie efektywności energetycznej), uwzględniającego obieg zamknięty,
- wzmacniania pozycji konsumentów i nabywców publicznych,
- ograniczenia wytwarzania odpadów, szczególnie w takich kluczowych obszarach jak: elektronika i ITC, baterie, akumulatory i pojazdy, opakowania, tworzywa sztuczne, tekstylia, budownictwo i budynki, żywność, woda i składniki odżywcze, które będą podlegały zaostrzonym regulacjom,
- zapewnienia, że produkty pozostają w obiegu jak najdłużej, co przyczyni się do osiągnięcia celów związanych z klimatem i ochroną bioróżnorodności.
Komisja Europejska przygotowała dedykowane ku temu wytyczne, a jednym z zatwierdzonych już w 2024 r. nowych przepisów jest dyrektywa o prawie konsumentów do naprawy (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1799 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie wspólnych zasad promujących naprawę towarów oraz zmiany rozporządzenia (UE) 2017/2394 oraz dyrektyw (UE) 2019/771 i (UE) 2020/1828), która wprowadziła obowiązek oferowania po okresie gwarancji szybkich i korzystnych cenowo napraw oraz m.in. wydłużyła okres gwarancji dla towarów naprawianych w tym okresie. Komisja zapowiada również wprowadzenie szeregu wymagań dla produktów, np. mówiącym o tym, iż wszystkie opakowania na rynku UE do 2030 r. mają nadawać się do ponownego użycia lub recyklingu w opłacalny sposób. Komisja zobowiązuje się do przeglądu prawa ochrony konsumentów, aby zapewnić konsumentom dostęp do wiarygodnych i istotnych informacji na temat produktów w punkcie sprzedaży celem zwiększania ochrony konsumentów przed stosowaniem pseudoekologicznego marketingu i przedwczesnego postarzania produktów poprzez ustanowienie minimalnych wymogów w zakresie oznakowania/logo dotyczącego zrównoważoności oraz narzędzi informacyjnych.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ws ekoprojektu
Całkiem niedawno, bowiem 18 lipca 2024 r. weszły w życie nowe wytyczne zawarte w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (EU) 2024/1781 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia ram ustalania wymogów ekoprojektu w odniesieniu do zrównoważonych produktów oraz zmiany dyrektywy (UE) 2020/1828 i rozporządzenia (UE) 2023/1542 i uchylenia dyrektywy 2009/125/W. Rozporządzenie to jest prawodawstwem ramowym i ma na celu znaczną poprawę poziomu gospodarki o obiegu zamkniętym, efektywności energetycznej i innych aspektów związanych choćby z oddziaływaniem środowiskowym produktów. Ponadto, dokument wprowadza konieczność określania warunków/wymogów ekoprojektu dotyczących efektywności i informacji dla możliwie najszerszej grupy produktów (z wyjątkami takimi jak żywność i pasza) wprowadzanych do obrotu w UE, niezależnie od tego czy zostały wyprodukowane w UE, czy poza nią. Równie istotne jest wprowadzenie cyfrowego paszportu produktu jako cyfrowego dowodu tożsamości produktów, komponentów i materiałów, zawierającego istotne informacje dostępne w formie elektronicznej. Produkty można będzie wprowadzać do obrotu lub oddać do użytku wówczas, gdy dostępny będzie ich cyfrowy paszport. Wprowadzony paszport będzie zapewniał konsumentom wszystkie istotne informacje potrzebne do podejmowania świadomych decyzji. Konsumenci będą mogli porównać informacje z paszportów produktów na specjalnym portalu internetowym, zarządzanym przez Komisję Europejską. Kolejną ważną kwestią jest wprowadzony zakaz niszczenia niesprzedanych produktów konsumpcyjnych m.in. wyrobów włókienniczych. Rozporządzenie odnosi się również do tzw. zielonych zamówień publicznych, wprowadzając możliwość ustalenia obowiązkowych dodatkowych wymogów środowiskowych, np. śladu węglowego lub klasy efektywności. Konkretne przepisy dotyczące produktów będą określane i wprowadzane przez KE stopniowo, na podstawie grup produktów o podobnych właściwościach z podziałem na poszczególne produkty lub horyzontalnie.
Mapa drogowa transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym
Na poziomie krajowym, w tym samym czasie co Europejski Zielony Ład, przyjęta została Mapa drogowa transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, która stanowi ważny krok w osiągnięciu rezultatów wynikających z unijnych wymogów dotyczących wdrażania modelu GOZ. Wskazuje ona priorytetowe obszary takie jak: zrównoważona produkcja przemysłowa, zrównoważona konsumpcja, biogospodarka, nowe modele biznesowe, a także działania horyzontalne w ramach gospodarki cyrkularnej m.in. prace koncepcyjne i legislacyjne oraz ustala priorytety polityki gospodarczej wspierającej GOZ. Przejście na ten model wymaga jednak innowacji organizacyjnych, procesowych i produkcyjnych w przedsiębiorstwach, takich jak choćby projektowanie produktów z uwzględnieniem recyklingu, zmniejszenie zużycia surowców, odpowiedzialność za cały cykl życia produktu, współpraca z innymi firmami czy edukacja pracowników i klientów. Wsparcie w tym obszarze stanowią Wytyczne dla zamawiających w zakresie uwzględniania zasad gospodarki o obiegu zamkniętym w ramach zamówień publicznych. Z kolei nowelizacja ustawy o odpadach w 2021 r. (Dz.U. 2021 poz. 2151) zakończyła wprowadzanie przepisów unijnych dyrektyw z tzw. pakietu odpadowego, celem budowania gospodarki obiegu zamkniętego, tak aby do 2035 r. osiągnąć 65% poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych.
Opisane powyżej powyższe dokumenty są najważniejszymi regulacjami i wytycznymi w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym, które z poziomu unijnego i krajowego mają wspomóc osiągnięcie założonych na 2030 r. celów poprzez wprowadzanie zmian transformacyjnych w gospodarce, przemyśle i społeczeństwie. Działania na rzecz zamykania obiegów GOZ są coraz popularniejsze i przez to wybierane przez polskich przedsiębiorców. Dlatego też w nowej perspektywie finansowej 2021-2027 wiele tego typu działań jest objętych wsparciem przez fundusze unijne. Obecnie dostępne jest wsparcie z Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (Inwestycja A.2.2.1 Inwestycje we wdrażanie technologii i innowacji środowiskowych, w tym związanych z GOZ), Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko (Działanie 1.4 Gospodarka odpadami oraz gospodarka o obiegu zamkniętym) czy Programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej (Działanie 1.3 Gospodarka o obiegu zamkniętym w MŚP), a także w ramach programów regionalnych, dostępnych dla każdego z 16 województw.
Szczegółowe informacje o konkursach, w ramach których będzie można uzyskać wsparcie na działania w zakresie GOZ znajdziecie Państwo w innych artykułach dostępnych w PwC Studio. Zapraszamy także do bezpośredniego kontaktu z ekspertami PwC.
Autorzy:
