Rząd przyjął projekt ustawy wdrożeniowej dla perspektywy finansowej 2021-2027

W ostatnich dniach Rada Ministrów przyjęła projekt Ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027 (Nowa ustawa wdrożeniowa, Ustawa). 

Dotychczas obowiązująca Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 (Ustawa wdrożeniowa) definiuje szczegółowe zasady realizacji programów w zakresie polityki spójności, jakie finansowane były w perspektywie finansowej 2014-2020. 

Nowe regulacje wejdą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, z wyjątkiem wybranych przepisów, które zaczną obowiązywać w innych terminach.

O Ustawie

Ustawa określa kompleksowe rozwiązania wdrożeniowe dedykowane zarządzaniu programami z zakresu polityki spójności oraz realizacji Krajowego Planu Odbudowy (KPO). Wprowadza  szereg rozwiązań wynikających z dotychczasowego doświadczenia pozyskanego w ramach stosowania aktualnie obowiązujących rozwiązań. Przewiduje także uproszczenia w systemie rozliczeń z beneficjentami oraz zmiany ustawy o finansach publicznych upraszczające wdrażanie funduszy polityki spójności.

Jednym z celów Ustawy jest wprowadzenie mechanizmów koordynacji realizacji programów współfinansowanych z funduszy strukturalnych, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Funduszu Spójności. 

W efekcie realizacji celów możliwe będzie terminowe i zgodne z prawem unijnym oraz krajowym wydatkowanie i rozliczenie całości przyznanej Polsce alokacji środków unijnych na lata 2021-2027 (wynoszącej prawie 76 mld EUR) w ramach wdrażanych programów.

Z kolei w związku z wejściem w życie rozporządzenia unijnego 2021/241 ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) możliwe i konieczne stało się stworzenie w prawie krajowym rozwiązań służących wdrożeniu reform i inwestycji określonych w KPO, m.in. systemu instytucjonalnego, wyboru i sposobu realizacji przedsięwzięć, finansowania inwestycji i przedsięwzięć, monitorowania realizacji KPO czy też działań kontrolnych i audytowych.

Wybrane rozwiązania

Ustawa wprowadza nowe i/lub zmodyfikowane rozwiązania głównie w zakresie wdrażania programów z zakresu polityki spójności. 

Wśród rozwiązań, które z perspektywy wnioskodawców można ocenić jako pozytywne, należy wskazać m.in.:

• określenie minimalnego czasu trwania naboru wniosków, tj. co najmniej 40 dni (dotyczy konkurencyjnego wyboru ofert),
• wprowadzanie zmian do projektu objętego dofinansowaniem – jeżeli zmiany nie wpłynęłyby na rezultat oceny projektu, który spowodowałby negatywną ocenę lub pod warunkiem, że zmiany wynikać będą z wystąpienia okoliczności niezależnych od beneficjenta, których nie mógł przewidzieć działając z należytą starannością oraz właściwa instytucja uzna, że zmieniony projekt w wystarczającym stopniu będzie się przyczyniał do realizacji celów programu,
• ograniczenie w dokonywaniu zmian regulaminu projektu (w określonym zakresie oraz o ile nie zajdzie konieczność dokonania zmian wynikająca z odrębnych przepisów):
• brak możliwości zmiany regulaminu w zakresie wskazania sposobu wyboru projektów do dofinansowania,
• brak możliwości zmiany kryteriów wyboru projektu po wpłynięciu pierwszego wniosku o dofinansowanie w ramach naboru (ewentualnie dokonanie zmiany przed tym zdarzeniem skutkować powinno wydłużeniem terminu składania wniosków o dofinansowanie projektu),
• wprowadzenie możliwości skorygowania oczywistej omyłki z urzędu na etapie protestu odnośnie projektów wybranych do dofinansowania – celem efektywniejszej realizacji prac związanych z rozpatrzeniem protestu,
• wprowadzenie usprawnień:
• możliwość elektronicznego zgłoszenia zastrzeżeń przez beneficjenta do stwierdzonych nieprawidłowości pokontrolnych, np. skutkujących zmniejszeniem wartości wydatków kwalifikowanych ujętych w złożonym wniosku o płatność,
• określenie terminu, w ramach którego instytucja kontrolująca po rozpatrzeniu zastrzeżeń zobowiązana jest do sporządzenia ostatecznej informacji pokontrolnej (nie dłużej niż 10 dni roboczych) – celem przyspieszenia procesu.

W ramach Ustawy można dostrzec jednak również niekorzystne zmiany z punktu widzenia beneficjentów, m.in.:

• odmowa zawarcia umowy o dofinansowanie projektu lub podjęcia decyzji o dofinansowaniu projektu przez właściwą instytucję - w uzasadnionych przypadkach, w tym jeżeli zachodzi obawa wyrządzenia szkody w mieniu publicznym, w szczególności gdy w stosunku do wnioskodawcy toczy się postępowanie karne lub karne skarbowe,
• unieważnienie postępowania w zakresie wyboru projektów - m.in. jeżeli wystąpiła istotna zmiana okoliczności powodująca, że wybór projektów do dofinansowania nie leży w interesie publicznym, czego nie można było wcześniej przewidzieć,
• rozszerzenie katalogu osób, które mogą składać wyjaśnienia instytucji kontrolującej (w związku z podejrzeniem wystąpienia nadużycia finansowego lub złożenia przez beneficjenta niewystarczających wyjaśnień) – możliwość zwrócenia się przez instytucję kontrolującą do uczestników projektu, ostatecznych odbiorców czy podwykonawców celem złożenia wyjaśnień lub udostępnienia dokumentów dotyczących realizacji projektu,
• możliwość przeprowadzenia kontroli bez obecności beneficjenta lub osoby reprezentującej beneficjenta - w określonych przypadkach, np. gdy instytucja kontrolująca posiada informacje wskazujące na możliwość popełnienia przez podmiot kontrolowany nadużycia finansowego lub jeśli beneficjent albo reprezentująca go osoba nie stawili się na czynność oględzin,
• możliwość wystąpienia przez instytucję kontrolującą do właściwego miejscowo komendanta Policji z wnioskiem o pomoc - jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia kontroli,
• możliwość weryfikacji stanu realizacji projektu z wykorzystaniem zaawansowanych technologicznie narzędzi analitycznych i narzędzi rejestrujących obraz i dźwięk, w tym danych satelitarnych - zmiana ma umożliwić szersze gromadzenie materiału dowodowego (np. wykorzystanie drona na potrzeby weryfikacji projektu dotyczącego budowy infrastruktury drogowej).

Komentarz PwC

Wyrok TSUE z 16 lutego br. ws. powiązania wypłaty środków unijnych z przestrzeganiem zasad praworządności może doprowadzić do wstrzymania wypłaty środków unijnych przewidzianych dla Polski na realizację działań z zakresu polityki spójności czy KPO. Niemniej, taki scenariusz nie jest jeszcze przesądzony, a w dłuższej perspektywie przyjęcie projektu Ustawy może sugerować, że rząd liczy, że środki unijne dla Polski będą dostępne.  

Ustawa wprowadzi szereg zarówno pozytywnych, jak i negatywnych rozwiązań z punktu widzenia beneficjentów. 

W naszej ocenie istotną nowością będzie możliwość wprowadzania zmian przez beneficjentów do projektu objętego dofinansowaniem, co w lepszym stopniu odpowiadać będzie na potrzeby zainteresowanych. Taka modyfikacja może umożliwić lepsze dopasowanie prac projektowych do zmieniającego się otoczenia biznesowego, czy rezultatów osiąganych na poszczególnych etapach realizacji przedsięwzięcia (zmiana szczególnie istotna dla beneficjentów projektów badawczo-rozwojowych). Pozytywną zmianą dla beneficjentów może być również możliwość zgłaszania wskazanych zastrzeżeń drogą elektroniczną, co zwłaszcza w obliczu pandemii może stanowić istotne ułatwienie. Jako korzystne ocenić również można proponowane ograniczenie w zakresie dokonywania zmian regulaminu projektu. Takie rozwiązanie pozwoli zapewnić większą przejrzystość i pewność w odniesieniu do kwestii wyboru projektów. Ponadto określenie górnego terminu na sporządzenie ostatecznej informacji pokontrolnej może przeciwdziałać nadmiernym opóźnieniom w tym zakresie.

Niemniej, dostrzegamy też zmiany, które mogą zaniepokoić potencjalnych beneficjentów. Przykładowo należy wskazać możliwość unieważnienia postępowania z powodu wystąpienia “istotnej zmiany okoliczności”, co ze względu na brak zdefiniowania pojęcia potencjalnie może powodować ryzyko niechęci zaaplikowania o wsparcie (np. z uwagi na ryzyko odwołania naboru ze względu na subiektywną ocenę “istotnej zmiany okoliczności”). Warto również zauważyć, że ustawodawca przewiduje możliwość odmowy zawarcia umowy o dofinansowanie m.in. w przypadku, gdy postępowanie nie zostało jeszcze zakończone i nie ma jeszcze prawomocnego wyroku - może to prowadzić do naruszenia konstytucyjnej zasady domniemania niewinności. Podobna sytuacja może mieć miejsce w przypadku przeprowadzenia kontroli bez obecności beneficjenta z uwagi na informacje wskazujące jedynie na możliwość popełnienia przez podmiot kontrolowany nadużycia finansowego. Ponadto, wprowadzenie możliwości przeprowadzania kontroli z zaangażowaniem Policji czy z wykorzystaniem zaawansowanych technologicznie narzędzi prowadzi do przyznania kontrolującym szerokich uprawnień.

Podsumowując, biorąc pod uwagę zaimplementowanie wielu korzystnych rozwiązań, zakładamy wzrost zainteresowania potencjalnych beneficjentów dofinansowaniami oferowanymi w ramach programów unijnych. Z tego względu w sposób szczególny zachęcamy głównie przedsiębiorców (ale i nie tylko) do przeanalizowania swoich planów inwestycyjnych m.in. pod kątem stworzenia listy planowanych do realizacji przedsięwzięć z zakresu B+R czy środowiska, w ramach których pomocnym byłoby uzyskanie dofinansowania unijnego.

W naszej ocenie, pomimo zidentyfikowania również rozwiązań negatywnych dla beneficjentów, potencjalna wartość możliwego do otrzymania dofinansowania w wielu przypadkach powinna zachęcić inwestorów do aplikowania o ww. środki. 

Wszystkich zainteresowanych aplikowaniem o wsparcie finansowe w ramach programów unijnych zachęcamy do kontaktu z nami. Eksperci PwC pomogą w zidentyfikowaniu dostępnych źródeł wsparcia oraz przygotowaniu i złożeniu niezbędnych dokumentów aplikacyjnych.