W ostatnich dniach grudnia 2020 r. zawarta została Umowa o handlu i współpracy pomiędzy Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (“Umowa o handlu i współpracy”), zapewniająca m.in koordynację systemów zabezpieczenia społecznego po zakończeniu tzw. okresu przejściowego.
Choć Wielka Brytania nie jest już formalnie członkiem UE od 1 lutego 2020 r., to we wzajemnych relacjach do końca 2020 r. obowiązywał wspomniany okres przejściowy - przewidziany Umową w sprawie wyjścia Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (dalej jako “Umowa o wystąpieniu”). Na mocy tej umowy w okresie przejściowym, właściwe ustawodawstwo względem pracowników mobilnych i innych osób, które znalazły się w warunkach transgranicznych, które obejmują Wielką Brytanię oraz co najmniej jedno państwo członkowskie UE, było ustalane na zasadach wynikających z dotychczasowych zasad tj. tych określonych na mocy Rozporządzenia (WE) nr 883/2004 oraz przepisów wykonawczych (Więcej o zmianach w ZUS po Brexicie - red.).
Do ostatnich dni grudnia 2020 istniało ryzyko tzw. twardego brexitu, które w odniesieniu do nowych sytuacji transgranicznych, np. oddelegowań pracowników z Polski do Wielkiej Brytanii rozpoczynających się po 1 stycznia 2021 r. oznaczałoby brak jakichkolwiek reguł koordynacyjnych, a tym samym mogło skutkować podwójnym oskładkowaniem, bądź brakiem ochrony ubezpieczeniowej.
Tak się jednak nie stało, a nowy ład w obszarze koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ma zapewnić Umowa o handlu i współpracy. Poniżej opisujemy szczegółowo, co to oznacza.
Dwie podstawy prawne dla postępowań o ustalenie ustawodawstwa właściwego
Zarówno Umowa o wystąpieniu, jak i Umowa o handlu i współpracy mają wpływ na sytuację osób znajdujących się w sytuacjach transgranicznych, takich jak pracowników polskich spółek wykonujących pracę w Wielkiej Brytanii czy pracowników bądź osoby samozatrudnione wykonujące aktywności zawodowe z terytorium kilku państw członkowskich oraz z terytorium Wielkiej Brytanii. Powstaje bowiem zagadnienie, któremu z ustawodawstw w zakresie ubezpieczeń społecznych powinni oni podlegać.
W związku z przyjętą Umową o handlu i współpracy i załączonym do niej Protokołem w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego od 1 stycznia 2021 r. można wyróżnić dwie odrębne podstawy w stosunku do postępowań z zakresu ustawodawstwa właściwego dla poszczególnych grup osób:
- Osoby, które na dzień 31.12.2020 r. pozostawały w sytuacji transgranicznej (np. rozpoczęły pracę jako oddelegowani pracownicy polskich przedsiębiorstw na terytorium Wielkiej Brytanii przed końcem 2020 r.), również po 1 stycznia 2021 r. będą podlegały zasadom zawartym w Umowie o wystąpieniu pod warunkiem, że ich sytuacja nie ulegnie zmianie ani przerwaniu po zakończeniu okresu przejściowego. Tym samym do ustalenia ustawodawstwa właściwego w zakresie ubezpieczeń społecznych będą stosowane dotychczasowe przepisy, obowiązujące w okresie przejściowym.
- Natomiast osoby, które w sytuacji transgranicznej znalazły się dopiero po 31.12.2020 r. (np. rozpoczęły pracę w Wielkiej Brytanii w 2021 r.), będą podlegały ustawodawstwu określonemu na zasadach zawartych w Umowie o handlu i współpracy. Zasady te, w najważniejszych aspektach, oparte są na zasadach obowiązujących w Rozporządzeniu (WE) nr 883/2004 oraz przepisach wykonawczych do niego.
Co to oznacza w praktyce?
W praktyce oznacza to, że pracownicy brytyjscy posiadający certyfikat A1 wydany w Wielkiej Brytanii, którzy oddelegowanie do Polski rozpoczęli przed 31 grudnia 2020 r. i jest ono kontynuowane w 2021 r. na tych samych zasadach (np. dotyczących tego samego pracodawcy delegującego oraz spółki przyjmującej w kraju oddelegowania), nadal mogą pozostać ubezpieczeni w macierzystym systemie zabezpieczenia społecznego oraz korzystać ze zwolnienia z opłacania składek ZUS w Polsce. Istnieje również możliwość przedłużenia takiego zaświadczenia A1 na określonych warunkach, w razie przedłużenia okresu oddelegowania. Te same zasady, w zakresie ustanowienia właściwego ustawodawstwa, dotyczą również pracowników oddelegowanych z Polski do Wielkiej Brytanii.
Pracownicy rozpoczynający oddelegowania po 1 stycznia 2021 r. będą jednak podlegali zasadom określonym w Umowie o handlu i współpracy.
Wraz z wejściem w życie w/w Umowy, w mocy pozostaje zasada płacenia składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne tylko w jednym kraju, którym, co do zasady, będzie kraj wykonywania pracy (najemnej lub na własny rachunek). Wprowadzono jednak kilka przepisów, przewidujących odstępstwa od powyższej zasady. Po pierwsze, w przypadku pracowników delegowanych z państwa członkowskiego UE do Wielkiej Brytanii, albo z Wielkiej Brytanii do państw członkowskich UE i przy spełnieniu pewnych warunków możliwe będzie utrzymanie ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego (a więc odprowadzania składek) w kraju macierzystym oraz zwolnienie z opłacania składek w kraju wykonywania pracy przez okres 24 miesięcy takiego oddelegowania. W celu umożliwienia stosowania powyższego wyjątku dotyczącego pracowników oddelegowanych poszczególne kraje, w ciągu miesiąca od wejścia w życie Umowy, muszą złożyć odpowiednią notyfikację do Komisji Europejskiej i Wielkiej Brytanii.
Polska do tej pory nie dokonała złożenia takiej notyfikacji. Nie ma również oficjalnych informacji, kiedy to może nastąpić, choć nieoficjalnie wiadomo, że temat jest już podejmowany przez polskie władze.
W przypadku, kiedy dany kraj nie zdecydowałby się na złożenie wspomnianej notyfikacji, pracownicy oddelegowani podlegaliby ubezpieczeniu jedynie w kraju wykonywania pracy (tj. w kraju, do którego są oddelegowani) zgodnie z regułą jednego ustawodawstwa.
Kolejne zasady szczególne oparte o Rozporządzenie (WE) nr 883/2004 oraz przepisy wykonawcze do tego rozporządzenia dotyczą m.in. pracowników wykonujących pracę w kilku krajach UE oraz osób prowadzących działalność gospodarczą. Ich zastosowanie nie wymaga jednak złożenia przez państwa członkowskie notyfikacji do Komisji Europejskiej i Wielkiej Brytanii.
W odróżnieniu od uregulowań Rozporządzenia (WE) nr 883/2004 zasady dotyczące pracowników oddelegowanych oraz pracowników wykonujących pracę w kilku krajach członkowskich dotyczą jedynie państw członkowskich Unii Europejskiej, a zatem nie obowiązują w relacjach między Wielką Brytanią a Liechtensteinem, Norwegią, Szwajcarią oraz Islandią. Ustalenie właściwego ustawodawstwa w takich przypadkach wymagać będzie analizy odrębnych regulacji.
Wciąż wiele niejasności
- „Nieprzerwana sytuacja dotycząca Zjednoczonego Królestwa”
Należy podkreślić, że Umowa o wystąpieniu będzie miała w dalszym ciągu zastosowanie do obywateli państw UE i Wielkiej Brytanii oraz członków ich rodzin, pod warunkiem, że osoby te z końcem okresu przejściowego nieprzerwanie będą znajdować się w sytuacji dotyczącej jednocześnie państwa członkowskiego i Zjednoczonego Królestwa.
Nie ma w tej chwili powszechnie ustalonych wyjaśnień dotyczących interpretacji pojęcia „nieprzerwanej sytuacji dotyczącej Zjednoczonego Królestwa” i ewentualnych przerw (np. ze względu na ograniczenia związane z Covid-19), które nie wpływają na możliwość zastosowania przepisów Umowy o wystąpieniu.
Pewnym jest natomiast, iż w przypadku nowych sytuacji, tj. zbiegu ubezpieczeń, czy też delegowań powstałych od 1.01.2021 r., nie będą miały zastosowania przepisy Umowy o wystąpieniu.
W takich przypadkach, będą miały wówczas zastosowanie przepisy Umowy o handlu i współpracy na zasadach analogicznych do ujętych w rozporządzeniach unijnych nr 883/2004 i nr 987/2009.
- Obywatele państw trzecich
Szczególnie ważnym jest również fakt, iż przepisy Umowy o wystąpieniu stosuje się również wobec obywateli państw trzecich. Protokół w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego do Umowy o handlu i współpracy ma zastosowanie m.in. do osób zamieszkujących legalnie w jednym z państw członkowskich lub Zjednoczonym Królestwie i będących w sytuacji transgranicznej dotyczącej co najmniej jednego państwa członkowskiego i Zjednoczonego Królestwa. Nie jest jednak jasne, w jaki sposób należy rozumieć pojęcie legalnego zamieszkania, a tym samym w jaki sposób sytuacja obywateli państw trzecich została uregulowana w Umowie o handlu i współpracy.
Nie ma w tym momencie również oficjalnego stanowiska ZUS, zarówno z zakresie stosowania przepisów dotyczących Umowy o wystąpieniu Wielkiej Brytanii z UE, jak i Umowy o handlu i współpracy. Warto zatem monitorować postępy w tym zakresie.
Porozmawiajmy
Wpływ zawartej Umowy na sytuację pracowników transgranicznych i obowiązki pracodawców delegujących pracowników z/do Wielkiej Brytanii powinien zostać w każdym przypadku odrębnie i szczegółowo przeanalizowany. Kluczowe jest ustalenie właściwego ustawodawstwa. Zachęcamy Państwa do kontaktu w przypadku pytań lub wątpliwości do przyjętej Umowy.
Autorzy:
