Sprzedaż przez FIZ udziałów w SCSp do spółki celowej w zamian za dług stanowiła unikanie opodatkowania (opinia Rady PUO)

25 marca 2022 r. Rada do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania uznała za unikanie opodatkowania działania funduszu inwestycyjnego zamkniętego, który przeniósł posiadane udziały w transparentnej podatkowo SCSp na spółkę z o.o. w zamian za dług, unikając w ten sposób opodatkowania udziału w zyskach tej spółki. 

Stan faktyczny oraz rozstrzygnięcie Rady PUO

Tłem sprawy rozpatrywanej przez Szefa KAS były zmiany legislacyjne, które miały miejsce w 2017 r. Do końca 2016 r. fundusze inwestycyjne były podmiotowo całkowicie zwolnione z CIT. Zmieniło się to od 1 stycznia 2017 r. gdy z zakresu zwolnienia, w odniesieniu do funduszy inwestycyjnych zamkniętych, wyłączono między innymi dochody z udziału w spółkach transparentnych podatkowo. 

Fundusz Inwestycyjny Zamknięty (FIZ), w reakcji na planowane zmiany legislacyjne, zdecydował się przenieść posiadane udziały w transparentnej podatkowo SCSp, która kontrolowała operacyjną spółkę komandytową, na rzecz spółki celowej, działającej w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Działania te określono w opinii Rady PUO jako etap I. W celu pokrycia ceny sprzedaży spółka z o.o. wyemitowała na rzecz funduszu obligacje. Następnie cena sprzedaży udziałów została potrącona ze zobowiązaniem do opłacenia obligacji. Dochód z odsetek od obligacji, po stronie funduszu inwestycyjnego zamkniętego, kwalifikował się do zwolnienia podatkowego. Równocześnie płacone odsetki od obligacji po stronie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która konsolidowała w swoich rozliczeniach podatkowych dochód transparentnej podatkowo SCSp, mogły zostać rozpoznane jako koszt podatkowy obniżający jej podstawę opodatkowania. W praktyce jednak, zapewne w celu uniknięcia uznania transakcji za unikanie opodatkowania, spółka z o.o. zrezygnowała z rozpoznania wskazanych odsetek jako kosztu podatkowego.  

Szef KAS w toku prowadzonego postępowania podatkowego stwierdził,  że FIZ na skutek podjętych działań osiągnął korzyść podatkową polegającą na na obniżeniu zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób prawnych, poprzez doprowadzenie do reklasyfikacji przychodów z kategorii przychodów z udziału w zyskach osób prawnych, które podlegałyby opodatkowaniu na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 57 lit. 1 ustawy o CIT, na przychody z tytułu odsetek od obligacji zwolnione przedmiotowo po stronie Funduszu z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych. Korzyść ta, z uwagi na likwidację podmiotowego zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych dla funduszy inwestycyjnych zamkniętych i opodatkowanie przychodów (dochodów) z tytułu udziału w spółkach osobowych, została uznana przez Szefa KAS za sprzeczną z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu. Dokonanie czynności umożliwiło bowiem Funduszowi uniknięcie opodatkowania zysków pochodzących z SCSp. Rada PUO w wydanej opinii przychyliła się do powyższych konstatacji. W efekcie Rada PUO stwierdziła, że przedstawione  działania podatnika realizowane w ramach etapu I stanowiły unikanie opodatkowania.

Rada PUO nie miała wątpliwości, że działania FIZ polegające na przeniesieniu udziałów w SCSp do spółki z o.o. w zamian za dług były ukierunkowane na uniknięcie opodatkowania zysków z udziału w SCSp, co stanowiło korzyść podatkową sprzeczną z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu i cechowały się sztucznością. Rada PUO zastrzegła przy tym, że jej rozważania odnoszące się do przesłanki działania przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej należy odnosić wyłącznie do analizowanej sprawy, gdzie podatnik nie przedstawił, zdaniem Rady PUO, przekonywujących argumentów wskazujących na to, że jego działanie miało istotne motywacje pozapodatkowe. 

Najistotniejsze wnioski ogólne sformułowane przez Radę PUO 

Pierwszym istotnym elementem rozstrzygnięcia jest stwierdzenie przez Radę PUO, że stosując przepisy klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania należy odnosić je do konkretnego podmiotu. Bez znaczenia dla możliwości ich zastosowania jest więc, w ocenie Rady PUO, że w ramach całej restrukturyzacji nie doszło, jak się wydaje, do uszczerbku interesów Skarbu Państwa. Już samo stwierdzenie, że jeden z podatników zaniżył swoje zobowiązania podatkowe pozwala  zastosować do niego klauzulę. Przypomnieć należy, że w analizowanej sprawie spółka z o.o. nie rozpoznała odsetek od obligacji jako kosztu uzyskania przychodów, a co za tym idzie, jak można przypuszczać, cała restrukturyzacja nie doprowadziła do uszczerbku w dochodach Skarbu Państwa. Co prawda FIZ nie zapłacił podatku z tytułu udziału w zysku SCSp, niemniej kwotę odpowiadającą temu podatkowi zapłaciła spółka z o.o. (zakładamy, że na skutek wyłączenia odsetek z KUP wzrósł dochód do opodatkowania sp. z o.o.), Rada PUO stwierdziła, że okoliczność ta nie wyłącza wymierzenia FIZ podatku na podstawie normy ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania.

W kontekście tego rozstrzygnięcia warto zwrócić uwagę, że spółki płacące odsetki trudno uznać za odnoszące w analizowanej strukturze korzyści podatkowe sprzeczne z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu. Podmioty te  uwzględniały po prostu realnie podnoszony ciężar odsetkowy w kalkulacji podstawy opodatkowania.  Jedynym podmiotem, wobec którego można było więc zastosować klauzulę pozostawał fundusz inwestycyjny zamknięty. To mogło być przyczyną dlaczego wyłączenie odsetek z KUP nie wpłynęło na treść rozstrzygnięcia Szefa KAS czy samej Rady. 

Drugim istotnym elementem rozstrzygnięcia jest stwierdzenie, iż czynność podjęta w okresie vacatio legis może skutkować sprzecznością z celem i przedmiotem przepisu, który formalnie nie obowiązywał w momencie jej dokonania. Rada PUO stwierdziła, że strona podejmując działania składające się na Etap 1 znała już zasady opodatkowania funduszy inwestycyjnych zamkniętych, które miały obowiązywać od 1 stycznia 2017 r. i świadomie tak ukształtowała zespół czynności, aby uniknąć opodatkowania przychodów z SCSp. Tym samym Rada uznała, że fakt nie obowiązywania normy w momencie realizacji czynności nie oznacza, że korzyść podatkowa nie może zostać uznana za sprzeczną z celem tej normy. 

Kolejna kontrowersyjna kwestia, z którą musiała zmierzyć się Rada PUO, dotyczyła tego czy w stanie prawnym obowiązującym do 1 stycznia 2019 r. czynnością odpowiednią mogło pozostawać zaniechanie działania. Wątpliwość w tym zakresie wynikała z faktu, że art. 119a § 3 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym w 2017 r. literalnie nie dawał Szefowi KAS wprost uprawnienia do pominięcia czynności i uznania, że czynność odpowiednia mogła polegać na zaniechaniu działania. Regulacja taka została wprowadzona dopiero od 1 stycznia 2019 r. Rada PUO uznała jednak, że nowelizacja miała charakter jedynie doprecyzowujący.

Późniejsza sprzedaż spółek zależnych nie stanowiła unikania opodatkowania, gdyż nie była ona zaplanowana w momencie realizacji restrukturyzacji 

Przedmiotem rozstrzygnięcia Rady PUO pozostawały również dalsze działania podatnika, określone w rozstrzygnięciu Rady PUO jako etap II. Obejmowały one transfer przez FIZ udziałów w SCSp kontrolującej spółkę komandytową do zewnętrznego inwestora. Transfer odbył się w taki sposób, że FIZ dokonał zbycia udziałów spółki z o.o., inwestor dokapitalizował tę spółkę, a następnie spółka z o.o. spłaciła zobowiązania z tytułu wyemitowanych obligacji. Dochód FIZ z tytułu sprzedaży spółek zależnych był zwolniony z opodatkowania, mimo że FIZ sprzedając bezpośrednio SCSp czy operacyjne spółki komandytowe musiałby zapłacić podatek.  Rada PUO  stwierdziła jednak, że brak w aktach dowodów na to, że w momencie podjęcie restrukturyzacji planowana była sprzedaż udziałów, co w ocenie Rady PUO, wykluczało uznanie etapu II za unikanie opodatkowania.