Instrumentalne wszczęcie postępowania karnego skarbowego nie zawiesza biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego - przełomowe wyroki NSA

English

W dniu 30 lipca 2020 r. Naczelny Sąd Administracyjny utrzymał w mocy korzystne dla podatników wyroki WSA we Wrocławiu, zgodnie z którymi sądy administracyjne są uprawnione do badania, czy wszczęcie postępowania karnego skarbowego miało charakter instrumentalny, a w konsekwencji - czy doszło do nadużycia prawa przez organy podatkowe. Wydane orzeczenia mogą mieć istotne znaczenie dla wszystkich podatników będących stronami w sporach dotyczących potencjalnie przedawnionych okresów rozliczeniowych.

Tło sprawy

Przedmiotem wyroków NSA były sprawy rozstrzygnięte uprzednio wyrokami Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu dotyczącymi decyzji podatkowych, w których zakwestionowano stosowaną przez podatnika w latach 2012-2013 stawkę podatku od towarów i usług.

Jeden z zarzutów podnoszonych przez podatnika na etapie postępowania przed WSA we Wrocławiu odnosił się do przedawnienia zobowiązania podatkowego w VAT za okresy rozliczeniowe będące przedmiotem sporu.

Organy podatkowe wskazywały natomiast, że podatnikowi doręczone zostało zawiadomienie o wszczęciu śledztwa w sprawie podania nieprawdy w korektach deklaracji VAT-7 za okres od stycznia 2012 r. do września 2013 r. W związku z tym, doszło do  zawieszenia biegu terminu przedawnienia na podstawie przepisów art. 70 § 6 i art. 70c Ordynacji podatkowej.

Stanowisko sądu - WSA we Wrocławiu

Sąd pierwszej instancji uchylił zaskarżone decyzje oraz umorzył postępowania, uznając za zasadny zarzut dotyczący przedawnienia zobowiązań podatkowych. 

WSA we Wrocławiu wskazał przede wszystkim, że skoro pewne konstrukcje z zakresu prawa karnego skarbowego zostały włączone do Ordynacji podatkowej, to stały się one elementem instytucji prawa podatkowego. W konsekwencji, uprawnia to sądy administracyjne do dokonywania oceny ich skutków.

I tak, jeśli w rozpatrywanej sprawie strona skarżąca była starannym i przezornym przedsiębiorcą (posiadającym wydane na jej rzecz interpretacje indywidualne, na podstawie których stosowała określoną stawkę VAT) - przez co nie można było przypisać jej winy - to z samej istoty wykluczona była możliwość wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego skarbowego.

Sąd pierwszej instancji skonkludował więc, że wszczęcie postępowania karnego skarbowego miało w tym przypadku charakter instrumentalny i nie mogło wywołać skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Stanowisko sądu - NSA

Złożone przez organ podatkowy skargi kasacyjne od wyroków WSA we Wrocławiu zostały oddalone przez Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. I FSK 128/20 oraz I FSK 42/20). 

W ustnych motywach rozstrzygnięcia NSA podkreślił, że nie podziela wszystkich tez wyroków WSA we Wrocławiu. NSA zgodził się jednak z zasadniczym wnioskiem, że sądy administracyjne są uprawnione do weryfikacji, czy postępowanie karne skarbowe zostało wszczęte zasadnie, tj. czy pozostaje ono w związku ze sprawą, a fakt jego wszczęcia nie stanowi nadużycia prawa przez organy podatkowe.

NSA wyjaśnił przy tym, że wszczęcie postępowania karnego skarbowego powinno być w szczególności oceniane pod kątem ewentualnego naruszenia zasady zaufania podatników do organów podatkowych.

Na tej podstawie uznano, że w przypadku instrumentalnego wszczęcia postępowania, sądy administracyjne uprawnione są do kwestionowania jego skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Wpływ na inne spory

Opowiedzenie się przez NSA za możliwością badania przez sądy administracyjne zasadności wszczęcia postępowania karnego skarbowego może stanowić przełom w walce z obserwowaną praktyką instrumentalnego wszczynania takich postępowań na krótko przed upływem terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych.

Argumentacja zawarta w oczekiwanym obecnie pisemnym uzasadnieniu wyroków NSA powinna posłużyć również jako istotny oręż dla części podatników toczących spory związane z zobowiązaniami podatkowymi za przedawnione okresy.

W szerszej perspektywie, rozstrzygnięcie NSA jest zwiastunem kształtowania się sądowej doktryny zakazu nadużycia prawa przez organy podatkowe, która stanowić może rozsądną przeciwwagę dla instrumentów wykorzystywanych obecnie w stosunku do podatników (chociażby takich, jak wprowadzona do Ordynacji podatkowej i coraz częściej stosowana klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania).