Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) wydał ostatnio oczekiwany wyrok w sprawie wykładni kto jest „pracodawcą” pracownika transgranicznego dla celów stosowania unijnych przepisów koordynacyjnych o ubezpieczeniach społecznych.
ETS orzekł, że pracodawcą kierowców pojazdów ciężarowych zatrudnionych w międzynarodowym transporcie drogowym jest przedsiębiorstwo transportowe, które sprawuje faktyczne kierownictwo nad tymi kierowcami, ponosi koszty ich wynagrodzenia i jest faktycznie uprawnione do zwolnienia tych kierowców. Nie jest natomiast pracodawcą w rozumieniu wspomnianych przepisów o systemach ubezpieczeń społecznych firma, która jedynie zawiera umowy z pracownikami a nie jest faktycznym użytkownikiem siły roboczej (tzw. formalny pracodawca). Wyrok jest niezwykle ważny dla interpretacji przepisów koordynujących o zabezpieczeniu społecznym.
Stan faktyczny
Sprawa dotyczyła spółki mającej siedzibę na Cyprze (Spółka), która zawarła z przedsiębiorstwami transportowymi mającymi siedzibę w Niderlandach umowy, na mocy których zobowiązała się, w zamian za zapłatę prowizji, do zarządzania pojazdami ciężarowymi tych przedsiębiorstw na rachunek i ryzyko tych przedsiębiorstw. Spółka zawarła również umowy o pracę z obsługującymi transport międzynarodowy kierowcami samochodów ciężarowych zamieszkałymi w Niderlandach. W umowach Spółka została wskazana jako pracodawca. Kierowcy samochodów ciężarowych wykonywali na rzecz wspomnianych przedsiębiorstw transportowych działalność w dwóch lub w kilku państwach członkowskich. Spółka uznała, że w odniesieniu do pracowników zastosowanie mają cypryjskie przepisy w zakresie ubezpieczeń społecznych.
Ocenę Spółki zakwestionowała holenderska instytucja ubezpieczeniowa, która uznała, że wobec kierowców znajduje zastosowanie ustawodawstwo niderlandzkie w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Organ uznał, że przedsiębiorstwa transportowe mające siedzibę w Niderlandach powinny zostać uznane za faktycznych (ekonomicznych) pracodawców tych kierowców, wobec czego ma zastosowanie ustawodawstwo niderlandzkie, podczas gdy Spółka i kierowcy uważali, że za pracodawcę należy uznać Spółkę, bowiem skoro jej siedziba znajduje się na Cyprze zastosowanie powinno mieć ustawodawstwo cypryjskie. Spółka wraz z kierowcami nie zgodziła się z decyzjami holenderskiej instytucji ubezpieczeniowej i sprawa trafiła na wokandę sądu krajowego w Niderlandach.
Sąd Niderlandów wskazał, że takie osoby jak kierowcy, które wykonują swoją działalność w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, nie będąc w przeważającej mierze zatrudnione na terytorium państwa, w którym mają miejsce zamieszkania, podlegają w dziedzinie zabezpieczenia społecznego ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności pracodawcy. Na tej podstawie sąd krajowy zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości UE z pytaniem, czy przy ustalaniu właściwego prawodawstwa, za pracodawcę należy uznać pracodawcę formalnego czy ekonomicznego.
W omawianej sprawie Trybunał stwierdził, że kierowcy zdają się stanowić część personelu przedsiębiorstw transportowych, a przedsiębiorstwa te wydają się ich pracodawcami. W praktyce oznacza to, że w rozważanym przypadku pomimo zawarcia formalnej umowy ze Spółką zarejestrowaną na Cyprze, pracownicy powinni być traktowani tak jak pracownicy zatrudnieni w Holandii i dlatego powinni podlegać holenderskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego. Orzeczenie jest zgodne z zaprezentowaną wcześniej opinią rzecznika generalnego TSUE.
Możliwe konsekwencje wyroku
Skutek omawianego rozstrzygnięcia może mieć duże znaczenie dla interpretacji unijnych przepisów dotyczących zabezpieczenia społecznego. ETS przyznał bowiem, że dla oceny kto powinien być uznany za pracodawcę, należy rozważyć rzeczywiste korzyści gospodarcze oraz uprawnienia i obowiązki poszczególnych podmiotów niż formalny aspekt kto jest stroną umowy o pracę. Jeśli jeden podmiot posiada umowę z pracownikiem, ale drugi podmiot sprawuje rzeczywistą kontrolę, ponosi koszty i posiada uprawnienie do zwolnienia pracownika, to ten drugi podmiot w ocenie unijnego sądu, powinien być traktowany jako pracodawca w sprawach związanych z zabezpieczeniem społecznym. Podobny wzorzec może dotyczyć wielu różnych branż i przedsiębiorstw.
Takie ujęcie podmiotowe pracodawcy może również rodzić szersze konsekwencje nie tylko dla pracowników zatrudnionych jednocześnie w kilku państwach ale także dla oddelegowań pracowników. Zgodnie bowiem z unijnymi przepisami, osoby oddelegowane przez pracodawcę w jednym państwie członkowskim do czasowej pracy w innym państwie, mogą pozostać ubezpieczone na podstawie systemu zabezpieczenia społecznego swojego „macierzystego” państwa członkowskiego na okres do 24 miesięcy. Oddelegowanie w trybie tych przepisów zakłada jednak utrzymywanie powiązania z pracodawcą macierzystym. Jeśli rozumienie pracodawcy z omawianego wyroku zostanie przeniesione również na przypadki delegowań pracowników, możliwa będzie zmiana podejścia w tym zakresie i konieczność płacenia składek na ubezpieczenie społeczne w państwie przyjmującym w przypadku części oddelegowań.
Komentarz PwC
Trudno przewidzieć jak władze państwowe zareagują na to orzeczenie i czy dotychczasowa praktyka ulegnie zmianie. Nie można wykluczyć, że instytucje ubezpieczeniowe zmienią formularze o wnioski A1 tak, aby zawierały ocenę kto w związku z oddelegowaniem powinien być uznany za pracodawcę ekonomicznego w celu przeprowadzania analizy w tym zakresie. Nie jest jasne, czy organy ubezpieczeniowe będą wykorzystywały to orzeczenie jako podstawę do zakwestionowania już wydanych formularzy A1.
W związku ze wspomnianym wyrokiem w przypadkach międzynarodowej aktywności pracowników szczególnie ważne wydaje się odpowiednie określenie zakresu odpowiedzialności poszczególnych podmiotów z którymi pracownik zawiera umowę o pracę i na rzecz których pracuje. Dodatkowo z punktu widzenia pracodawcy niezmiernie ważne jest poprawne ustalenie właściwego systemu zabezpieczenia społecznego, w którym dany pracownik powinien być ubezpieczony, tak aby uniknąć konieczności zapłaty zaległych składek wraz z odsetkami w którymś z państw objętych regulacjami unijnymi.
Autorzy:
