Opodatkowanie spadków i darowizn zależne jest od relacji między obdarowanym i darczyńcą lub spadkobiercą i spadkodawcą. Relacje są ważne aby określić, do której grupy podatkowej można zakwalifikować nabywcę.
Od 13 października 2022 r. obowiązują nowe, wyższe kwoty wolne od podatku i nowe skale podatkowe w podatku od spadków i darowizn. Zmiany te wynikają z rozporządzenia Ministra Finansów z 10 października 2022 r. Rozporządzenie MF podwyższyło kwoty wolne i przedziały skali podatkowych o 8,27%, zgodnie ze wzrostem cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku.
Dla podatku od spadków i darowizn wyróżnia się trzy grupy podatkowe: I, II lub III. Stawka podatku waha się od 3 proc. do 20 proc. (zależy ona od wartości przedmiotu darowizny oraz od tego do jakiej grupy podatkowej podatnik został zakwalifikowany). Podatek jest obliczany od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku.
Kwoty zwolnione od podatku od spadku i darowizn
Kwoty czystej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych niepodlegające opodatkowaniu, określone w art. 9 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn wynoszą:
- 10 434 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej (małżonek, zstępni (dzieci, wnuki itd.), wstępni (rodzice, dziadkowie itd.), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie);
- 7 878 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej (zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych);
- 5 308 zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej (pozostałe osoby).
W ramach I grupy podatkowej wyróżnia się tzw. zerową grupę podatkową. Przepisy zaliczają do niej najbliższą rodzinę (małżonkę, małżonka, dzieci, wnuków, rodziców, dziadków, pasierba, pasierbicę, rodzeństwo, ojczyma i macochę). Od 27 października 2020 roku do grupy I należą także wychowankowie rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej. Rozszerzona również została definicja wstępnych, która obejmuje także osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.
Podwyższone zostały również kwoty wolne dla darowizn przeznaczanych na określone w ustawie cele mieszkaniowe (art. 4 ust. 1 pkt 5 PSD). Wynoszą one:
- 10 434 zł – limit od jednego darczyńcy,
- 20 868 zł – limit od wielu darczyńców łącznie.
Należy mieć również na uwadze, iż aktualnie procedowane są kolejne zmiany do ustawy o podatku od spadków i darowizn. 26 stycznia 2023 r. Sejm uchwalił tzw. ustawę deregulacyjną (Ustawa o zmianie ustaw w celu likwidowania zbędnych barier administracyjnych i prawnych), obejmującą kilka dziedzin prawa podatkowego. Projekt ustawy został skierowany do Senatu.
Według proponowanych zmian, od 1 lipca 2023 r. kwoty wolne od podatku miałyby wynosić:
- 36 120 zł od jednej osoby lub 108 360 zł od wielu osób – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
- 27 090 zł od jednej osoby lub 81 270 zł od wielu osób – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
- 18 060 zł od jednej osoby lub 54 180 zł od wielu osób – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Powyższe propozycje, choć co do zasady podnoszą kwoty wolne, spotkały się z krytyką. W szczególności dotyczy ona powstania potencjalnego obowiązku podatkowego dla podmiotów zajmujących się organizacją zbiórek, w których drobnej wysokości wpłaty dokonywane są przez wielu darczyńców. Obecnie, jeśli kwota żadnej darowizny nie przekracza 5 308 zł (jeżeli nabywca należy do III grupy podatkowej), obowiązek podatkowy nie powstaje. Po ewentualnym wejściu w życie zmian, limit kwoty wolnej będzie stosowany dla sumy darowizn.
Zmiany stawek podatków
Rozporządzenie MF z dnia 13 października 2022 r. wprowadziło także zmiany w skali podatkowej, tzn. wzrosły przedziały, do których stosuje się poszczególne stawki podatków. Przykładowo obdarowany przez dalszą rodzinę może teraz zapłacić 12 proc. podatku do kwoty 11 128 zł, a wcześniej po przekroczeniu 10 278 zł wchodził już w stawkę 15 proc. Równocześnie 15 proc. stawka obowiązuje go teraz do 22 256 zł, a nie jak wcześniej do 20 557 zł.
Przepisy tego rozporządzenia dotyczą przypadków, w których obowiązek podatkowy powstał od 13 października 2022 r., obejmując m.in. darowizny otrzymane od tego dnia, albo spadki, których nabycie sąd lub notariusz potwierdził po 12 października 2022 r.
Najbliższa rodzina korzysta ze zwolnienia, ale ważne terminy i formalności
W ramach grupy zerowej najbliższa rodzina skorzysta z pełnego zwolnienia (bez limitu), pod warunkiem, że podatnik:
- w przypadku nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych - w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego;
- a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy liczonych od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku;
- zgłosi ten fakt naczelnikowi urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2.
Przekroczenie tego terminu spowoduje konieczność zapłaty podatku w pełnej wysokości, natomiast jeśli fakt otrzymania darowizny zostanie ujawniony w wyniku kontroli, stawka podatku wynosi 20% wartości nabytego majątku.
Formalny wymóg udokumentowania
Bezpośredni przelew z rachunku darczyńcy na rachunek obdarowanego spełnia wymóg formalnego udokumentowania darowizn pieniężnych i objęcia przysporzenia zwolnieniem.
Ustawa COVID-19 a zwolnienie z podatku od spadków i darowizn
W przypadku nabycia w drodze darowizny rzeczy lub praw majątkowych na walkę z COVID-19 albo na cele związane z prowadzeniem placówki oświatowej w przypadku darowizny komputerów przenośnych ustawa COVID-owa również przewiduje zwolnienie z podatku od spadku i darowizn. Zwolnienie dotyczy osób wykonujących działalność leczniczą i wpisanych do wykazu, o którym mowa w art. 7 ustawy COVID-19 oraz m.in. prowadzących domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży.
Komentarz PwC
Mimo jasnych regulacji podatnik chcący zastosować zwolnienia od opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn powinien przekazywać darowizny ostrożnie, po gruntownej analizie zmienionych przepisów.
Autorzy:
