W obliczu niepewnej i dynamicznie zmieniającej się sytuacji geopolitycznej Komisja Europejska (KE) zdecydowała o podjęciu zdecydowanych kroków, aby wzmocnić bezpieczeństwo i zdolności obronne państw członkowskich. Z tego powodu w ramach śródokresowego przeglądu polityki spójności, KE postanowiła o przeznaczeniu dodatkowych środków finansowych, żeby zwiększyć elastyczność finansowania i dostosować politykę spójności do nowych wyzwań. Przesunięcia dotyczyć będą m.in. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności i Funduszu Sprawiedliwej Transformacji.
Śródokresowy przegląd polityki spójności
Śródokresowy przegląd polityki spójności to narzędzie KE służące do oceny realizacji polityki spójności w połowie perspektywy finansowej. Stwarza on również możliwość do przekierowywania środków finansowych na dany okres w sytuacji nowych, nieznanych w czasie planowania perspektywy finansowej, wyzwań. Ramy regulacyjne dla funduszy polityki spójności na lata 2021-2027 zostały ustanowione przed kluczowymi wydarzeniami geopolitycznymi i gospodarczymi, takimi jak agresja Rosji na Ukrainę, które radykalnie zmieniły strategiczne priorytety UE. W związku z tym podjęto decyzję o konieczności wprowadzenia zmian.
W ramach aktualnego przeglądu KE zdecydowała o przekierowaniu środków na priorytetowe obszary, takie jak wzmocnienie zdolności obronnych, poprawa konkurencyjności i autonomii strategicznej UE. Państwa członkowskie mają dwa miesiące od wejścia w życie zmienionych przepisów na złożenie wniosków i zaproponowanie modyfikacji swoich krajowych programów.
Zwiększenie finansowania obronności i bezpieczeństwa
Konieczność wprowadzenia nowych priorytetów i zmian jest wynikiem kompleksowej analizy raportu: “Przyszłość europejskiej konkurencyjności” opublikowanym we wrześniu 2024 roku. Raport przygotowany przez Mario Draghiego, byłego prezesa Europejskiego Banku Centralnego, przedstawia kompleksową analizę wyzwań i możliwości stojących przed europejską gospodarką. Jednym z wniosków wynikających z raportu jest konieczność wzrostu bezpieczeństwa, zarówno ekonomiczno-geopolitycznego, jak i militarnego krajów unijnych, co wymaga zbudowania wspólnego rynku zbrojeń.
Odpowiadając na te potrzeby, KE zaproponowała Radzie Europejskiej przełomową inicjatywę - program REARM Europe, którego celem jest natychmiastowe wzmocnienie europejskiego potencjału obronnego. Ten ambitny plan, o wartości 800 miliardów euro, stanowi kamień milowy w dążeniu do zwiększenia bezpieczeństwa i suwerenności Europy.
REARM kładzie nacisk na szybkie uruchomienie środków z polityki spójności, co ma zachęcić pastwa członkowskie do bezpośrednich inwestycji w sektorze obronnym. To strategiczne podejście powinno przynieść wielowymiarowe korzyści: wzmocnienie odporności i konkurencyjności całej Unii, stymulowanie rozwoju regionalnego, przyspieszenie wzrostu gospodarczego oraz zapewnienie wsparcia dla regionów wschodnich, które w szczególny sposób odczuwają presję geopolityczną.
Centralnym punktem planu są dwa kluczowe cele, które wyznaczają kierunek strategicznych inwestycji:
- Rozwój zdolności produkcyjnych w sektorze obronności.
Program koncentruje się na wspieraniu inwestycji w przedsiębiorstwach działających w sektorze obronnym, niezależnie od ich lokalizacji geograficznej czy wielkości. Kluczowym elementem jest również umożliwienie dostępu do finansowania dla projektów o znaczeniu europejskim, realizowanych w ramach EDIP. Celem jest zwiększenie produkcji uzbrojenia, amunicji oraz innych kluczowych komponentów niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa.
- Wzmacnianie infrastruktury obronnej i infrastruktury podwójnego zastosowania ("dual-use").
REARM przewiduje inwestycje w infrastrukturę, która wspiera mobilność wojskową w Unii Europejskiej. Szczególny nacisk położony jest na wsparcie regionów przygranicznych, które odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa i stabilności. Inwestycje te obejmują modernizację dróg, mostów, lotnisk i innych elementów infrastruktury, które są niezbędne do szybkiego i efektywnego przemieszczania wojsk i sprzętu.
Zmiany proponowane przez Komisję Europejską
W odpowiedzi na zidentyfikowane wyzwania geopolityczne KE zaproponowała wprowadzenie ukierunkowanych zmian w rozporządzeniach (UE) 2021/1056 i (UE) 2021/1058, mających na celu zwiększenie elastyczności finansowania i uproszczenie wykorzystania wsparcia w ramach polityki spójności by przyspieszyć inwestycje wspierające obronność. Wśród najważniejszych wskazać możemy na:
- Jednorazowe płatności zaliczkowe: zaplanowane na 2026 rok w wysokości 4,5% z EFRR i FS dla wszystkich programów, w ramach których dokonuje się realokacji co najmniej 15 % zasobów na nowe priorytety w ramach przeglądu śródokresowego. Szacuje się, że łączna kwota dodatkowych płatności zaliczkowych wyniesie 16,1 mld EUR.
- Podwyższona stopa finansowania unijnego: dotyczyć będzie inwestycji m.in w obronność do 100% i dotyczyć będzie możliwości wpierania przedsiębiorstw innych niż MŚP w ramach nowych celów szczegółowych.
- Koszty kwalifikowane: kwalifikowalne będą koszty związane z działaniami przygotowawczymi do reform, w tym koszty samodzielnych reform (tj. takich, którym nie towarzyszą inwestycje)
- Uproszczona procedura wyboru projektów: ma ona zapewnić wsparcie dla projektów wybranych w ramach innych instrumentów UE, które nie mają wystarczającego finansowania. Zapis ten odnosi się przede wszystkim do Funduszu Innowacji i konieczności zapewnienia wspierania projektów, które osiągnęły dojrzałość projektową i służyć będą demonstracji wysoce innowacyjnych technologii, procesów lub produktów.
Powyższe zmiany i propozycje wprowadzenia środków, mają na celu przede wszystkim zwiększenie elastyczności i szybkości udzielanego wparcia dla inwestycji związanych z obronnością i bezpieczeństwem, zapewniając transparentność i efektywne wykorzystanie środków.
Działania podjęte przez KE potwierdzają zmianę priorytetów Unii Europejskiej oraz konieczność podejmowania zwieszonych wysiłków w zakresie gotowości obronnych Europy, żeby móc szybko i efektywnie reagować na obecnie i przyszłe strategiczne wyzwania. Zwiększając finansowanie sektora obronnego i dostosowując priorytety, UE potwierdziła swoje zaangażowanie w budowę silniejszej, odpornej i bezpiecznej Europy.
Autorzy:
